Yamaç Paraşütü Nedir ?
Yamaçparaşütleri genel olarak 4 bölümde incelenir:
Kubbe:Yere bir yorgan gibi serildiğinde ortalama olarak bir kubbenin boyu 11 metre, eni ise 3 metre civarındadır. Polyester veya naylon ipek karışımı, hava geçirmeyen kaplamalı özel bir kumaştan yapılır ve canlı parlak renklerle boyanır. Alt ve üst yüzeylerin dik parçalarla birleştirilmeleriyle oluşturulmuştur. Bu birleştirmeyle ortaya birçok hava kanalları (seller) çıkar. Kubbenin arka kenarları tamamen kapalı, ön kenarındaki uçları ise açıktır. Açık olan ön kenarlara şeklini koruması ve kalkışlarda içine kolay hava girişi sağlanabilmesi için sert plastik tabakalar dikilir. Bu parlak ve sert plastik parçalar iplerin tutturulduğu yerlerde de vardır. Geniş ve büyük sel girişleri daha yavaş ve daha güvenli bir yamaçparaşütünü gösterir. Daha dar ve küçük sel girişleri ise daha çok yüksek performansı amaçlayan yamaçparaşütlerinde bulunur.
Normal bir yamaçparaşüt kubbesinde performansına bağlı olarak çok sayıda sel bulunur. Çoğunlukla orta bölümdeki seller, kenardaki sellere oranla daha uzundur. Bu durum kubbenin elips şeklini almasını sağlar. Bazı modern yamaçparaşütlerin kanat uçlarında dik bölümler vardır. Bunlara kulak da denir. Bu dik bölümler daha güvenli bir kanat oluşturmak için eklenmektedir.
Bir yamaçparaşüt kubbesi rüzgarla şişebilen bir kanattır. Bu nedenle bir serbest atlayış paraşütü olarak düşünülmemelidir. Yamaçparaşütler yerden koşarak kalkış için ve uygun hava akımlarında süzülmek amacıyla kullanılmaktadır.
Askı ipleri: İpler çok dayanıklı malzemeden yapılmıştır. İnce yapıları sürtünmeyi azaltmanın yanında hafif bir malzeme olarak ta avantaj sağlar. Kevler ve Dacron olmak üzere iki ana ip tipi vardır. Kevler, organik polyamid (karbon lifi) malzemedir ve çoğunlukla Dacron (terylene) ya da benzeri bir malzemeyle çevrelenmiştir.
Sürtünmeyi azaltmak ve bütün yapıyı daha basit hale getirmek için ipler hemen hemen ortada iki ya da daha fazla ip gruplarına, kubbeden aşağıya doğru önce çatal sonra ise tek ip şeklinde ayrılırlar. İpleri daha iyi tanımlamak için kubbedeki bağlantı yerlerine göre değişik adlar verilir. Ön kenarlara bağlanan iplere “A” ipleri denir. Arkaya doğru gidildikçe bunlar “B”, “C”, “D” ipleri olarak adlandırılır. Modeller arasında farklılık olmakla birlikte başlangıç düzeyindeki bir yamaçparaşütünde ortalama olarak 35’in üzerinde ana, 120’nin üzerinde çatallara ayrılmış ip vardır. Orta düzey bir yamaçparaşütünde ise 25’in üzerinde ana, 200’ün üzerinde çatallara ayrılmış ip bulunur. İplerin kubbeden kolonlara kadar olan uzunlukları 8 metre kadardır ve her bir ana ipin taşıma kuvveti 150 kg’ın üzerindedir. Yamaçparaşütünü yönlendiren fren (kontrol) ipleri ise kubbenin en arka kenarlarına iki ayrı grup halinde bağlanmıştır.
Taşıyıcı kolonlar:Kubbe iplerini harnese bağlarlar. Taşıyıcı kolonlar, bir bakıma askı ipleri ile harnes arasında bir köprü vazifesi görür. Genellikle 25 mm genişliğindedir ve ağırlığı ya da yükü ipler yoluyla taşırlar. Harnese, kolay açılıp kapanan dikdörtgen kilitler (karabinalar) ile, iplere ise küçük metal (rabıt) halkalarla bağlanırlar.
Taşıyıcı kolonlar, aynı zamanda pilota kalkış sırasında hem uygun tutma yerleri sağlayarak kalkışı kolaylaştırır, hem de farklı harnes kullanımına imkan tanır. İplerde olduğu gibi bunlar da arkaya doğru gidildikçe “A”, “B”, “C”, “D” şeklinde sınıflandırılır. Arka kolonlar fren iplerini de tutar. Fren iplerinin ucunda iplerin kolay tutulmasını sağlayan halkalar (şık şıklar) arka kolonlar üzerine çıtçıt veya verkıro yardımıyla tutturulmuştur. Yamaçparaşütün hızını arttırmaya yarayan hız sistemi ise (küçük makara tertibatı) “A” ve “B” kolonları üzerindedir.
Harnes (Kuşam Tertibatı):Genel olarak tahtadan ya da sert plastikten yapılan oturma yeri (oturak), sağlam dokunmuş kumaştan yapılan sırt bölgesi ve pilotu harnese bağlayan bacak ve göğüs kolonlarından oluşmuştur. Bazı harneslerde bacak ve göğüs kolonlarından ayrı olarak güvenliği arttıran ve pilotu kuşam tertibatı içerisinde sıkı tutan çapraz kolonlar da vardır. Pilotun vücut yapısına göre ayarlanabilen harneslerin çoğunda ayrıca hava yastığı, sırt koruyucu, yedek paraşüt ve ağırlık koyma bölümü, cepler, vs. kısımlar da bulunur
DİGER ÇOK HAFİF HAVA ARAÇLARI
a) DELTA KANAT
Yelken kanat ya da diğer adıyla Delta kanat motorsuz bir hava aracıdır. Bu spor, diğer hava sporlarından yamaç paraşütü ve planörcülüğün bir karışımıdır. Daha çok alüminyum ya da kompozitten yapılmış bir iskeletinin özel bir kumaş ile kaplanmasıyla yapılmış bir kanattan ve onun altına pilotun binmesi için asılı biçimde bağlanmış bir tutunma düzeneğinden oluşur.Kanat şekli delta (Yunan harfi Δ) biçiminde olduğu için çoğu zaman yelken kanat yerine deltakanat olarak anılır.Yelken kanat, süzülme prensibi ile çalışan bir serbest uçuş hava taşıtıdır. Ağırlığı 15 ile 35 kg,hızı 25 ile 140 km/sa. arasında değişir. Dünya mesafe rekoru 703 km’dir.Deltakanat, yüksek ve bir tepeden koşarak veya vinç (tow) ya da motorlu hafif bir havaaracıyla çekilerek (aerotow) havalanan motorsuz ve hafif bir hava aracıdır. Araç planörler gibimotorsuz uçmasına rağmen yerden yükselen sıcak hava akımlarını ve tepeye çarparakyükselen hava akımlarını yakalayarak binlerce metre yükselebilir. Böylece bulut tabanınaulaşıp buluttan buluta atlayarak uzun mesafeler uçabilir. Rüzgârlı bir günde rüzgarı karşılayanbir yamaçta uzun süre havada kalabilir.
Yamaç paraşütünün iskeleti yoktur. Havadaki türbülanstan etkilenir. Yelken kanatın serbir iskeleti vardır ve ciddi türbülanslara dayanıklıdır. 6 G’lik manevralar yapabilir ki bu 600kiloluk yük demektir.
- Aynı yükseklikten yan yana kalkış yapan yamaç paraşütü ve yelkenkanat süzüldüklerinde yelkenkanat yamaç paraşütünün iki katı mesafeyi iki kat hızlı alır. Mesela 100 metre yükseklikteki bir tepeden yamaç paraşütü ile en fazla 700-800 metre ileri gidilebilirken yelkenkanatla 1.600 (bazı modellerde 2.000) metre ileri gitmek mümkündür.
- Yamaç paraşütü azami 50 km/sa civarında hızlanabilirken yelkenkanat ile 140 km/sa hıza ulaşmak mümkündür.
- Bir yamaç paraşütünü sırt çantası gibi alıp taşımak mümkündür. Yelken kanat ise en az 4-5 metre uzunluğunda bir paket halinde taşınır ve bir yamaç paraşütü kadar daha ekipman gerektirir.
- Yamaç paraşütü yavaş uçabildiği için küçük ve dar alanlara iniş yapabilir. Yelken kanatdaha hızlı olduğu için dar alanlara iniş yapması zordur. Hızlandığında yere paralel 70-80 metre gitmesi mümkündür.
- Yamaç paraşütü yine yavaş uçabildiği için küçük sıcak hava akımlarını(termik veya termal de denir) kullanarak yükselebilir, yelken kanat ise küçük hava akımlarının içinde kalmak için dar dönüşler yapamaz.
- Yamaç paraşütünu uçuşa hazırlamak ve uçuş sonrasında toplamak yaklaşık 10 dakikasürer. Yelken kanatı kurmak 15 ila 30 dakika, toplamak ise 10 ila 20 dk alır.
- Yamaç paraşütü, yelken kanata göre daha ucuz temin edilebilir ve eğitimi daha kolaydır.
Uçuş sırasında bir yelken (delta) kanat.
b) PLANÖR
Planör, (Fransızca: Planeur, süzülerek uçmak) üzerinde hiçbir güç kaynağı olmadan uçabilen bir tür hava aracıdır. Bu hava aracı ile yapılan uçuşa, “Planörcülük” denir. Planörcülük, havacılığın temeli kabul edilir. Uçmayı öğrenmek, öğretmek için kullanılan en ekonomik ve güvenli hava aracıdır. Planör, Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (İnternational Civil Aviation Organization-ICAO) tarafından; “Uçuş esnasında sabit tepkimeler üreten yüzeyler sayesinde kaldırma gücü oluşturabilen, havadan ağır motorsuz hava aracı” olarak tanımlanmaktadır. Kokpiti tek veya çift kişilik olabilir, vinç sistemiyle, Vilga modeli bir uçağın çekmesiyle veya yalnızca kalkış için kullanılan elektrikli bir motor yardımıyla havalanırlar. Belli bir yükseklikte Vilga’yla bağlantısını koparıp atmosferdeki hava akımlarından yararlanarak uçabilirler. Özellikle düzenlenen yarışmalarda amaç, en kısa zamanda en uzun yolu kat etmektir. Planör yarışmaları mesafe (en uzun mesafeye gidebilmek), zaman (en kısa sürede gidebilmek), irtifa (en yükseğe çıkabilmek) ve akrobasi (planörde yapılan çeşitli gösteriler) olarak düzenlenir.
Dünyada ilk planörün mucidinin 1886 yılında bir deneme uçuşu esnasında düşerek ölen Otto Lilienthal olduğu bilinmektedir. Bugün planörcülük birçok ülkede sevilerek yapılan hava sporlarının başında gelmektedir. Türkiye’de de en eski hava sporlarından olup, Planör Uçuş Okulu 1935 yılında açılmıştır. İkinci dünya savaşı sırasında askeri amaçlı uçakların geliştirilmesinde yaygın olarak kullanılan planörler, 20 yy.’da büyük bir hız ile gelişen havacılığa ciddi bir ivme kazandırmıştır.
Günümüzde kullanılmakta olan planörler kontrplak ve fiberglas gibi çok hafif malzemelerden yapılmaktadır. Dar gövdesi planörün havayı kolayca yarmasını sağlar, kanatları ise kaldırma kuvvetinden daha fazla faydalanabilmek için ince ve uzun olarak tasarlanmıştır. Planör uçarken motor gücünden faydalanmadığından kanat şekilleri havada kalmasına yardım etmelidir.
c) SERBEST PARAŞÜT
Paraşüt, bir nesnenin atmosfere açık bir ortamda havanın kaldırma kuvvetinden yararlanarak yavaşça inmesini sağlayan gereçtir. M.S. 810–887 yılları arasında yaşayan Arap mucit Abbas Kasım İbn Firnas’ın İspanya-Kordoba’da paraşüte benzer bir alet kullandığı tarihi kayıtlarda mevcuttur. Çin’de de paraşütün ilk örnekleri kullanılmıştır. Leonardo Da Vinci’nin paraşütle ilgili çizimleri mevcuttur. İtalya’da 1470’lerden kalan başka paraşüt çizimleri bulunduğu gibi, 1595 yılında İtalyan Fausto Veranzio tarafından yapılan çizimler Da Vinci’nin ötesindedir. Günümüzde kullanılana en çok benzeyen paraşüt, 1783 yılında Fransız Louis-Sébastien Lenormand tarafından keşfedilmiştir. 1797 yılında Andre Jacques Garner bir sıcak hava balonundan ilk paraşüt atlayışını gerçekleştirmiştir.
Paraşüt genelde askeri ve spor amaçlı kullanılmaktadır. İlk başlarda Asya İpeğinden yapılan paraşütler bu maddenin zor bulunması sebebi ile sonraları fabrika yapımı naylon maddelerleyapılmaya başlanmıştır. Sportif paraşütçülükte en çok kullanılan paraşütler kanat paraşütleridir. Bunlar kullanılacakları atlayış çeşidine göre farklılıklar gösterir. Yavaş ve stabil uçuş karakteristikleri ile hedef paraşütleri; sağlam yapıları, türbülanstan az etkilenmeleri ile CF paraşütleri; yüksek süzülme oranları ve palya kabiliyetleri ile yüksek performanslı paraşütler bunlara örnek olarak gösterilebilir. Sportif paraşütçülük için olanların yanı sıra yamaç paraşütleri, sabit yerlerden atlamakta kullanılan paraşütler, askeri taktik paraşütleri, yük paraşütleri, aydınlatma fişeği taşıyanlar ve bazı hava taşıtlarının inişte sürat azaltmak için kullandığı fren paraşütleri de paraşüt çeşitleri arasında sayılabilir.